Onze anonieme evangeliën, Waarom werd het evangelie van Lukas aan Lukas toegeschreven? (deel 13)

Tot nu toe heb ik geprobeerd uit te leggen waarom in de proto-orthodoxe kerk van de tweede eeuw de evangeliën van Matteüs en Johannes werden toegeschreven aan twee van de discipelen van Jezus. Mijn stelling is dat ergens in de tweede helft van de eeuw een uitgave van de vier evangeliën in Rome verscheen en dat deze de vier evangeliën onderscheidde door aan te geven welke “volgens” wie was. Ik kan nu ingaan op de vraag hoe de andere twee evangeliën hun naam kregen, en waarom ze niet werden toegewezen aan discipelen van Jezus maar aan metgezellen van de apostelen, Lukas, de metgezel van Paulus, en Markus, de metgezel van Petrus.

Lukas is de gemakkelijkste van de twee om uit te leggen, en in sommige opzichten de gemakkelijkste van alle vier de evangeliën. Dat komt omdat de auteur hints geeft over wie hij is – of in ieder geval hints van wie hij wil dat zijn lezers * denken * dat hij is.

De hints komen niet in het evangelie van Lucas zelf. Zoals ik al heb aangegeven, spreekt de auteur van Lukas inderdaad in de eerste persoon in 1:1-4. Maar in die passage noemt hij zijn naam niet. Even belangrijk is dat hij laat doorschemeren dat hij zelf geen ooggetuige was van de gebeurtenissen in het leven van Jezus of dat hij een van de eerste verkondigers van Jezus was. Dat komt omdat hij stelt dat er “veel” eerdere verslagen van Jezus’ leven waren, geschreven door anderen, gebaseerd op tradities die waren overgeleverd door “ooggetuigen en dienaren van het woord”. Hij rekent zichzelf niet tot een van beide groepen, maar geeft duidelijk te kennen dat hij een latere schrijver was die vermoedelijk verhalen over Jezus had gehoord die uiteindelijk teruggingen naar deze groepen mensen.

Maar de auteur hint later wel naar wie hij is – niet in het evangelie van Lucas, maar in het tweede deel van zijn schrijven, het boek Handelingen.

Het lijdt weinig twijfel dat degene die het boek Handelingen schreef dezelfde persoon was die het evangelie van Lucas schreef. Ik zeg “weinig” twijfel omdat er altijd geleerden zijn die aan alles zullen twijfelen, zoals u weet; maar dit is een van die gevallen waarin er echt geen twijfel mag bestaan. Het is vrij duidelijk (voor mij en het grootste deel van het beschaafde universum) dat dezelfde auteur beide boeken heeft geproduceerd. Lees de eerste paar verzen van elk verslag en je zult zien waarom. Behalve dat het beweert het tweede deel te zijn dat door dezelfde auteur aan dezelfde geadresseerde is geschreven, is het boek Handelingen geschreven in dezelfde schrijfstijl, met vrijwel hetzelfde vocabulaire en vrijwel identieke thema’s als het eerste deel – mutatis mutandis, van natuurlijk: het tweede deel gaat over wat er gebeurde met de volgelingen van Jezus nadat hij stierf en werd opgevoed.

In dit tweede deel beschrijft de auteur voornamelijk hoe de christelijke kerk zich over de Romeinse wereld verspreidde. De eerste twaalf hoofdstukken hebben als hoofdpersonen de apostel Petrus en degenen die nauw met hem verbonden waren. Een van de echt sleutelgebeurtenissen in die hoofdstukken is dat een gewelddadige tegenstander van de christelijke kerk, Paulus van Tarsus, zich bekeert tot een volgeling van Jezus. De hoofdstukken 13-28 gaan bijna volledig over Paulus – zijn missionaire inspanningen, arrestatie en processen voor verschillende magistraten voordat hij in Rome belandde in afwachting van een proces voor Caesar, waar het boek eindigt.

De ‘zelf-identificerende hints’ van de auteur komen voor in de verhalen die verband houden met de zendingsreizen van Paul, waarin de auteur vier keer stopt met spreken over wat ‘zij’ (Paul en anderen) aan het doen waren en begint te spreken over wat ‘wij’ ” waren aan het doen. De passages zijn Handelingen 16:10-17; 20:5-15; 21:1-18; en 27:1-28:16. Het is duidelijk dat de auteur beweert dat hij Paulus vergezelde tijdens sommige van zijn reizen.

Ik heb uitvoerig betoogd dat de echte auteur eigenlijk niet een van Pauls metgezellen was, maar gewoon wilde dat zijn lezers dachten dat hij dat wel was. Het is een lang en ingewikkeld argument, en ik zal het hier niet herhalen. Voor dit bericht wil ik er gewoon op wijzen hoe lezers deze vermeende zelfreferenties al lang hebben begrepen. Ze geven aan – in de algemene opvatting – dat de auteur van zowel Lukas als Handelingen (aangezien de boeken door dezelfde persoon zijn geschreven) een reisgenoot van Paulus moet zijn geweest. Maar welke?

Het kan duidelijk niet een zijn die anders in het verhaal in de derde persoon wordt genoemd – dus dat sluit mensen zoals Barnabas en Mark uit. Wat kunnen we nog meer over hem zeggen? Welnu, historisch gezien is de logica deze: het boek Handelingen is voornamelijk geïnteresseerd in de vraag hoe in het bijzonder heidenen in de kerk werden opgenomen. Paulus was zelf een zendeling onder de heidenen. En dus is het logisch dat de auteur iemand zou zijn die deze zorg deelde. En dat zou suggereren dat hij een heiden was.

En dus, welke metgezellen van Paulus waren heidenen? Er is een aanwijzing in een van Paulus’ brieven, Kolossenzen 4:12-14 (zoals velen van u weten, ben ik het eens met de meerderheid van de kritische geleerden die denken dat Paulus Kolossenzen niet echt schreef, maar dat het ten onrechte in zijn naam was geschreven). door iemand anders die zijn lezers wilde laten denken dat hij Paulus was; maar in de vroege kerk werd het als authentiek geaccepteerd en kon het dus gebruikt worden om te zien wat Paulus werkelijk dacht en zei). Daar leren we dat drie heidenen Paulus’ metgezellen waren: Demas, Epafras en Lukas, de geneesheer.

De reden om Lucas te kiezen als degene die Handelingen schreef, is deze. Elders wordt gezegd dat Demas Paulus in de steek heeft gelaten (2 Tim. 2:10); dus hij is geen waarschijnlijke kandidaat om dit verslag van Pauls leven te hebben geschreven. Epafras zou elders de stichter van de kerk in Kolosse zijn geweest (Kol. 1:5-7); maar die kerk wordt nooit genoemd in Handelingen, wat vreemd zou zijn als de stichter de auteur van het boek zou zijn. En dan blijft Luke over, de heidense arts.

En dus werd gedurende het grootste deel van de christelijke geschiedenis aangenomen dat Handelingen en het evangelie, geschreven door dezelfde persoon, werden geschreven door een arts, Lukas, een heidense metgezel van Paulus. Het evangelie van Lukas geeft dus het begrip van Jezus weer dat door Paulus en zijn kring wordt vastgehouden.

Nogmaals, laat me benadrukken dat er zeer ernstige redenen zijn om te betwijfelen of het evangelie en Handelingen zijn geschreven door deze persoon genaamd Lukas. Maar voor de doeleinden van deze thread wil ik gewoon laten zien waarom vroege christenen – en veel mensen vandaag de dag nog steeds – hebben gedacht dat het door Luke was geschreven. In deze eeuwenoude opvatting was de auteur een reisgenoot van Paulus (vanwege de ‘wij’-passages); hij was waarschijnlijk een heiden (gezien zijn overkoepelende zorgen); en de enige heidense metgezel van Paulus waarvan we weten dat die zinnig is, is Lukas. Vandaar de naam van het derde evangelie.